Asya’da Türk – Moğol imparatorluğunu kuran ve tarihin en büyük komutanlarından sayılan Timur aslında büyük bir stratejist olarak da bilinir. Savaşlarda ve fetihlerde yüksek zekasını kullanarak uyguladığını stratejiler sayesinde Anadolu’nun doğusu, İran ve Hazar Denizi’nin doğusunu içeren büyük bir imparatorluk kurmuştur. Bu yazımızda ise bu büyük imparatorun icat eddiği Timurlenk satrancı nedir, nasıl oynanır, göreceğiz.
1336 – 1405 tarihleri arasında yaşayan Timur birçok askeri zafere imasını atmıştır. Ölümünden 3 yıl önce Osmanlı Padişahı Yıldırım Beyaziti’de yenip esir eden büyük komutan, Anadolu’nun doğusunu da topraklara katmıştır.
Timurlenk Satrancı Nedir?
Timur’un sağ ayağının aksamasından dolayı verilen bir lakapla Timur-i leng olarak da tarihte geçmektedir. Bu isimden gelen Timurlenk satrancının atası ise Timur’dur. Timur dediğimiz gibi büyük bir strateji ustasıydı, haliyle satranç oynamayı da çok seviyordu. Timur kızgın, stresli veya düşünceli olduğunda hep satranç oynardı ve satrançta da ustaydı. Bu sebeple koca imparatorlukta neredeyse kimse Timur’un karşısına geçip satranç oynamaya cesaret edemezdi.
Timur satranç oynamayı ne kadar sevse de normal satranç onun için çok kolay geliyordu. Bunun yüzünden normal satranca bazı eklemeler yaparak kapsamlı bir satranç oluşturdu. Bu satranca ise birçok dilde büyük satranç veya Timur satrancı denilmekte. Timur yeni oluşturduğu satranca o zamanlarda kullanılan savaş birimlerini de ekleyerek 8×8 oyun tahtasını 10×11 şekline çıkardı.
Timurlenk satrancını tarihçiler veya ilgililer haricinde çoğu kişi bilmemekte. Zamanımıza kadar ise bu satrancın oynanma şeklinde ve taşlarında bazı değişiklikler olmuş durumda. 1986 tarihinde İbn Arabşah tarafından kayda alınan tablo Timur Satrancının asıl hali olarak bilinmekte. Ancak günümüze kadar ve günümüzde oynanan hali ise aşağıda gördüğünüz üzere biraz daha farklı. Bu iki tahtanın temel farkı ise birinde şah ve vezirleri 1. sıradayken diğerinde 2. sırada ve asıl tahtada debbabe taşı varken diğerinde ise mancınık bulunmakta. Biz şuan daha modern olan ve eğer bir Timurlenk satrancı alırsanız karşılaşacağınız tabloya göre anlatacağız.
Timurlenk satrancının normal satrançtan farkı ise temel olarak oyun tahtası ve eklenmiş taşlardır. Normal satranç 8×8, 64 kareye sahipken Timur satrancında 10×11 kareye ek 2 de çıkıntı bulunmakta. Yani Timur satrancında ise 112 kare bulunmakta. Gelin tahtanın ve taşların ayrıntılı bilgisine geçelim ve Timur satrancı nasıl oynanır görelim.
Timurlenk Satrancı Nasıl Oynanır?
Dediğimiz gibi Timur Satrancının açılış dizilimi kaynaklara göre değişmekte. Yukarıda ilk verdiğimiz görsel “Kadınsı” başlangıç ikincisi ise en bilenen “Erkeksi (Eril)” başlangıç olarak geçmekte. Bazı kaynaklara göre ise savaş motoru, debbabe veya mancınık olarak geçen bir taş türü vardır. Bu taş türüne ise biz mancınık olarak ithaf edeceğiz ve anlatımımızda “Eril” başlangıç dizilimine göre anlatacağız.
Oyun Tahtası
Timur satrancı; genişliği 11, uzunluğu 10 kare olacak şekilde 10×11 kareye sahip bir oyun tahtasında oynanır. Bu karelere ek her iki tarafta 1’er tane özel bir çıkıntı karesi de bulunmaktadır. Bu karelerle birlikte ise oyun tahtasında toplam 112 kare bulunmaktadır. Her taraf oyuna toplamda 28 taşla başlar ve toplamda tahtada 56 taş bulunur. Taşların dizilimi ise oyuncunun tarafındaki ilk 3 satırda gerçekleşir.
Taşlar
Dediğimiz gibi oyun tahtasında başlangıçta 28’er toplamda 56 taş bulunmak. Sonradan bazı yollarla ise oyunun başında olmayan bir taş “Prens” oyuna eklenebilir. Bu 28 taşın içerisinde normal satrançtan tanıdığımız taşlarla beraber birçok yeni birimde bulunmaktadır.
Piyonlar
Kısaca satranç birimlerini sıralarsak; şah, bakan, vezir, zürafa, gözcü, at, kale, fil, deve, mancınık (debbabe) ve piyonlar. Piyonlar dememizin sebebi ise saydığımız neredeyse her birimin kendine özel piyonu yani eri bulunmaktadır. Bunlar ise piyonun piyonu, vezirin piyonu, devenin piyonu, filin piyonu, şahın piyonu, zürafanın piyonu, öncünün piyonu, debbabenin piyonun, atın piyonu, kalenin piyonu.
Yukarıda saydığımız piyonların özelliği ise karşı tarafın ilk safına ulaştıklarında hangi birimin piyonu ise o birimi oluşturmalarıdır. Bu piyonlar içerisinde ise 2 özel piyon bulunmaktadır; “Piyonun Piyonu” ve “Şahın Piyonu”. Şahın piyonu, karşı safa ulaşınca şahın özelliklerine sahip bir prens oluşturur. Prens aslında 2. şahtır. Rakip, prens ve şahı alamazsa oyunu kazanamaz. Bir diğer önemli piyon ise oyunun en karışık taşıdır, Piyonun Piyonu. Bu piyon soldan ilk kalenin önünde bulunur. Eğer bu piyon karşı ilk safa ulaşırsa yerinde kalır ve hiçbir taraf bu piyona hamle yapamaz. Bu piyon karşı tarafın 2 taşını veya taşların kaçış yollarını tehtit edeceği zaman oraya ilerler. Bu özellik ise rakibi çok zor duruma sokabilir.
Timurlenk Satrancı Taş Özellikleri
- Şah : Normal satrançtaki özellikleri aynı. Bu satranca özel olarak eğer rakip şah çekerse 1 kereliğine mahsus şah oyundaki bir taşıyla yer değiştirebilir. Onun haricinde oyunda ki “Prens” taşı sayesinde oyunda 1’den fazla şah bulunabilir.
- Prens: Şahın özelliklerine sahiptir ve eğer şah ölürse şahın yerine geçer. Başlangıçta oyun tahtasında bulunmaz ancak şahın piyonu karşı ilk safa ulaşınca veya piyonun piyonu 2. kez karşı ilk safa oluşunca oluşur.
Zürafa : Çapraz şekilde bir kare ilerledikten sonra en az üç kare düz hareket eder. Zürafa birimi diğer taşların üzerinden atlayamaz.
Gözcü : En az iki kare ileriye veya geriye çapraz hareket eder (bir kare çapraz gidemez). Gözcü diğer taşların üzerinden atlayamaz.
- At : Bildiğimiz at birimi gibi “L” çizerek hareket eder.
- Kale : Bilindik satrançtaki kale birimi gibi hareket eder.
- Fil : Çapraz şekilde iki kare gidebilir. Diğer taşların üzerinden atlayabilir.
- Deve : Bir kare çapraz ve iki kare düz hareket eder. Deve diğer taşların üzerinden atlayabilir.
- Mancınık : Düz şekilde 2 kare hareket edebilir. Mancınık diğer taşların üzerinden atlayabilir.
- Bakan : Şahın sağ koludur. Çapraz olarak bir kare hareket eder.
- Vezir : Şahın sol koludur. Düz olarak bir kare hareket eder.
Timurlenk Satrancı Kuralları
Oyunun amacı normal satrançtaki gibi şah mat yaparak rakibin şahın almaktır. Normal satrançtan farklı olarak ise rakibin şahını sıkıştırmak normal satrançta berabere biterken Timur satrancında zafer olarak tanımlanır. Eğer oyunu berabere bitirmek istiyorsanız rakibin ek bir kare çıkıntısına şahınızı ilerlemeniz gerekmekte. Ancak o kareye gideceğinizi rakip fark ederse o kareyi kolayca savunabilir.
Timur satrancı oyun tahtası dizilimi oldukça karışık olduğu için size sıralayalım. Sıraladığımız başlangıç dizilimi Timur Satrancının 3 diziliminden en yaygın olarak kullanılan “Eril” dizilimidir.
- 1.satır dizilimi, soldan sağa: Fil, Boş kare, Deve, Boş kare, Mancınık, Boş kare, Mancınık, Boş kare, Deve, Boş kare, Fil
- 2.satır dizilimi, soldan sağa: Kale, At, Gözcü, Zürafa, Bakan, Şah, Vezir, Zürafa, Gözcü, At, Kale
- 3.satır dizilimi, soldan sağa: Piyonun Piyonu, Atın piyonu, Gözcünün piyonu, Zürafanın piyonu, Bakanın piyonu, Şahın piyonu, Vezirin piyonu, Zürafanın piyonu, Gözcünün piyonu, Atın piyonu, Kalenin piyonu. Bu saftaki piyon dizilimi 2. satırdaki birimlerin piyonlarıdır. Tek fark ilk kalenin önündeki piyon, piyonun piyonudur.
Timur Satrancı Nasıl Satın Alınır?
Ülkemizde direkt olarak satan mağazalar bulmak biraz zor. Satranç koleksiyoncularında veya lüks satranç tahtaları üreten firmalarda belki bulunabilir. Onun haricinde yurt dışı merkezli firmalardan genelde satışı vardır. Eğer bir firma bulamamışsanız kendi imkanlarınızla marangozlarda basit bir Timur Satranç tahtası yaptırabilirsiniz.
Veya ülke dışından getirtebilirsiniz ancak dolar veya euro hesabına döktüğümüzde oldukça maliyetli olabiliyor. Bazı özel satranç takımı üreten fabrika veya şirketlere birebir iletişime geçilebilir. Tabi Timur satrancı için bir tahta şart değil bazı uygulama veya siteler aracılığıyla da bu satrancı oynayabilirsiniz.
***
Benzer Yazılar
Ayrıca bazı tarihi konulara ilgiliyseniz son yazılarımızda Stonehenge taşlarının kaynağının bulunduğunu ve kısa tarihi anlattığımız bu yazımıza da gidebilirsiniz.
