Yıllar boyunca genetik mühendisliği çerçevesinde DNA değiştirme, embriyoya müdahale etme konuları bilimsel olarak araştırılmaktaydı. Etikliğini bir kenara bırakırsak aslında bu alanda çalışanların ayrı bir sıfatı da var, Genom Engineering. Bu yazımızda bu alanda icat edilmiş en büyük buluşlardan biri olan Crisper Cas9 nedir, ne işe yarar; bu konuyu özetleyeceğiz.
CRİSPR-CAS9 teknolojisi bir genom (genetik şifre) düzenleme aracıdır. Normal hayattan örnek vermek gerekirse bir makas görevi görmekte. Aslında akademik anlamda bu kadar basitçe anlatmak o kadar kolay değil ancak yazıyı bu alanda akademik bilgisi olmayanların da anlayabileceği düzeyde hazırladık.
Crisper Cas9 Nedir?
CRİSPR-CAS9 teknolojisi bir genom düzenleme aracıdır, dedik ancak bu aracın yaptığı işi tam olarak anlamak için DNA ve DNA’nın içerdiği genetik şifrelerin temel mantığını anlamak gerekir. Kısava DNA canlıların genetik özelliklerinin belirlenmesini sağlayan genetik şifreler bütünüdür diyebiliriz.
DNA ve genetik şifreleri standart bir örnekle daha iyi anlayabiliriz. DNA aslında 2 taraflı bir fermuara benzer. Fermuarın ucundaki o dişler genetik şifreleri belirleyen yapı taşlarıdır. Her iki mekanik diş birbirini tamamlayarak şifrenin bütününü sağlarlar. Peki bir terzi gibi bu fermuarı yani DNA’yı bir makas sayesinde kesebildiğimizi düşünün. Tabi ki o kadar küçük DNA’yı kesmek fermuarı kesmekten zor olacaktır ancak onu sağlayan makas, insanlar tarafından icat edildi; CRİSPR-Cas9
Aslında bu teknoloji bu yıl icat edilmedi. 2012 yılında icat edilen ve aslında yıllarca kullanılan bu teknoloji son yıllarda insan embriyoları üzerinde denenmeye başladı. Örneğin geçtiğimiz yıl ilk DNA’sı değiştirilmiş bebekler hayata geldi. Etik yönden çok tartışılan bu olay ileride nasıl şekillenir bilinmez ancak günümüzde bu teknoloji Nobel ödülü almayı başardı.
7 Ekim Çarşamba günü bu yılın Nobel ödülleri açıklandı ve tarihte ilk kez 2 bilim kadınına aynı anda nobel ödülü verildi. Bu bilim insanlarından biri Emmannualle Charpentier bir Fransız diğeri ise Amerikalı Jennifer Daudna. 2012 yılında buldukları bu buluş ise 2020 yılı için Nobel ödülüne layık görüldü.
CRİSPR-Cas9 Nasıl Çalışıyor?
Bu teknoloji dediğimiz gibi DNA zincirini kesip ayırmak için kullanılıyor. Hedef DNA zincirinin iki noktası belirleniyor ve o noktalardan kesilip DNA’nın bir kısmı atılıyor ve onun yerine bilim insanları istedikleri dizilimleri oraya yerleştirebiliyorlar. Bakteriler ve mikrobiyotik canlılarda da DNA çoğaltarak insan eli değmiş yep eni bir nesil oluşturulabiliyor. 2019 yılında ise bu teknoloji kullanılarak bazı bebeklerin genetik özellikleri değiştirildi ancak etik olmadığı için projeye soruşturma açıldı ve hukuki işlem uygulandı.
CRİSPR Cas9 Bilim Etiği Tartışması
Peki icat edilen bu buluş bilim etiğine uymakta mı? Büyük kesimler tarafından tartışma konusu olan bu teknolojinin geçtiğimiz yıl insan embriyosunda kullanılması bu tartışmayı harlamış oldu. Biz bu tartışmaları ne aydınlatmak ne de irdelemek istiyoruz ancak ileriki zamanlarda insan genomu üzerinde nasıl çalışmalar olabileceğini de merak ediyoruz?
Bilimsel konferanslarda bu teknolojinin insan genomu üzerinde uygulanması hakkında genetik hastalıkların giderilmesi konusunda konuşmalar yapıldı. Ancak ne kadar zararsız olarak görünse de insan genomu üzerinde yapılacak en küçük hata hem o insanı hemde ondan sonraki nesilleri etkileyebilecek güçte olacaktır.
Bu bahsettiğimiz konuya kendine has üslubuyla Barış Özcan oldukça iyi değinmiş. Söylediklerimize ek bu konuyu bir de barış Özcan’ın diliyle dinlemek isterseniz videosunu aşağı bıraktık. Ayrıca bu konu hakkında daha akademik bilgilere internet üzerinden veya Vikipedi üzerinden ulaşabilirsiniz. Ayrıca bu buluşa benzer bir buluşu daha sizlerle şu yazımızda GPT-3 yapay zekasını anlatmıştık, ilginizi çekebilir.
