Yıllardır insanoğlu dünya dışı yaşanabilir bir gezegen arayışında. Haliyle bu arayışa da en yakınımızdaki gök cisminden yani Ay’dan başladık. 20 Temmuz 1969 günü saat 20:18 ilk defa aya basmamızdan itibaren bu arayışlar hızlandı ve önceliğimiz yaşamın hammaddesi suydu. Yaklaşık 11 yıldır ise Ay’da gerçekten su var mı, yaşam var mı gibi sorularla bir belirsizlik vardı. Son gelişmelerle bu belirsizlik ortadan kalktı.
Ayda ki Su Keşifleri
Dediğimiz gibi aya ilk adım atıldıktan bu yana birçok robotla, uzay aracıyla Ay yüzeyinin incelenmesi devam ediyor. Farklı minareleri ve Ay kumunun kimyasal özelliklerin keşfederken daha tam olarak su molekülüne rastlamamıştık taa ki 11 yıl öncesine kadar.
2009 yılında Ay’ın karanlık yüzünde yapılan çalışmalarda gerçek buz moleküllerine ulaşılmıştı. Bu bize Ay’da su bulunabilme ihtimalini gösteren ilk kanıttı. Tabi buradaki belirsizlik ise bu buzun Güneş Sisteminin en soğuk yerlerinden biri olan Ay’ın karanlık yüzünde bulunmasıydı. Eğer Ay’ın Güneş gören yüzeyinde su olsa bile Güneş ışınları yüzünden buharlaşacaklardı ve bir atmosfer olmadığı için uzay boşluğuna yayılacaktı.
Aslına bakarsak geçtiğimiz yıllarda Hindistan’ın bir uzay görevinde Ay’ın Güneş gören kısmında da su bulunabileceğini ilk kez tespit etmiştik. Hindistan Ay’ın görüntülerini çekme ve ultra çözünürlüklü araç sayesinde inceleme yapmak için bir uzay görevi başlatmıştı. Bu görevde ise bu araçtan ayrılan bir ağırlık Ay’a doğru gönderilmiş ve çarpması sağlanmış. Bu çarpmadan Ay yüzeyindeki maddeler yaklaşık 20 30 metre havaya sıçramışlar. Tam bu sırada ise bahsettiğimiz araç bu moleküllerin fotoğrafını çekmiş ve ilk bulgular orada görülmüş.
Ancak rastlanılan bu bilgiler Ay’da üst kurmak için hayati öneme sahip suyu çıkartabileceğimiz anlamına gelmiyordu. Hala bariz bir şekilde su molekülleri tespit edilememişti. İşte tam bu durumdayken 2020 yılı Ekim ayında yaşanan bir gelişmede bu tespitlerimizden ilki gerçekleşmiş oldu diyebiliriz.
Ay’da Gerçekten Su Var mı?
2020 yılı Koronavirüs Salgını, doğal afetler gibi felaketler yüzünden unutamayacağımız bir yıl oldu. Ancak bu felaketlerin gölgesinde kalan ve bilim dünyasında da birçok önemli gelişme yaşandı. Bu gelişmelerden biri bu Ekim ayı içinde bahsedeceğimiz keşif olayı ile birde GPT-3 yapay zekanın bu yaz beta olarak çıkması. Bu iki olay ileriki yıllarda fen ve tarih derslerimizde anlatılabilecek tarihi dönüm noktaları olacak.
2020 Su Bulunan Ay Kriteri
Nasa’nın belki hiç duymadığımız ama şuana kadar önemli keşiflere imza atmış uçan bir gözlem evi var. Evet evet bu gözlem evi uçuyor. Böyle deyince garip oldu ama tahmin ettiğiniz gibi bu gözlem evi bir uçak. Adı ise bilgelik anlamına gelen SOFIA. Bu uçağın özelliği yaklaşık 35 – 50 bin feet yüksekliğe erişebilmesi ve bu yükseklik ise Stratosfer oluyor.
Normalde dünya üzerindeki bir gözlem evi uzaydaki bir cismi görüntülerken atmosferdeki su buharları yüzünden net kayıt yapamıyor. Ancak su moleküllerinin neredeyse hiç olmadığı Stratosfer’de ise görüntülemeler ve keşifler oldukça net oluyor. İşte bu uçak ise gün batımıyla beraber havalanıp 10 saat boyunca yerden 12 kilometre yüksekte gözlem yapıyor.
Geçtiğimiz günlerde bu Sofia gözlem evi daha doğrusu gözlem uçağı Ay üzerinden moleküllerin yaydığı kızıl ötesi ışınları tespit etmek için havalandı. Bu uçuşta Ay’dan su moleküllerinin yayabileceği ışınlar tespit edildi. Tespit edilen bölge ise çıplak gözle bile görebileceğimiz bir kriter. Aşağıdaki görselde bu kriteri gösterdik.
Bu gelişmeden sonra Nasa’nın projelerinden olan su buzu kazma veya topraktaki suyu çıkarmak için bir aracın yapımı hızlandı ve tahmini fırlatış tarihi 2023 olarak belirlendi. Bu proje ticari sıfatla gerçekleşecek yani oradan çıkartılacak su Nasa’ya ait olacak. Eğer bu çalışmalar başarılı olursa Ay’da kurulması planlanan üstün tahmini yeri belli olmuş olacak.
2020 Uzay Macerası filmini izlediniz mi? Hani orada da bir kriterde üst kurulmuştu. İşte o filmde bahsedilen kriter Ekim 2020 tarihinde ilk defa net bir şekilde su moleküllerinin varlığını tespit ettiğimiz kriter. Peki acaba yıllar sonra bu filmdeki gibi aynı bölgede bir uzay üsttü kurulması mümkün mü?
Daha önce Ay’da üst kurmak mümkün mü yazımızda olağan ihtyaçlarımızdan yapı malzemesi ve enerji sorunun nasıl çözülebileceğinden bahsetmiştik. Ayrıca bu yazıda bahsi geçen Sofia uçağının kaynağı bu yazıda. Son olarak ise bu konudaki bakış açını değiştirebilecek Barış Özcan’ın videosunu yazımıza ekledik.
